Kimia organike

Bashkimet kimike organike janë një bashkësi lëndësh, në themel të të cilave qëndron atomi i karbonit (C).  Atomi i karbonit ka aftësinë të vendosë katër lidhje të qëndrueshme me atome të tjera, e si rrjedhojë e kësaj vetie, bashkimet kimike të karbonit mund të marrin pamje nga më të ndryshmet: si vargua i drejt, si vargonj të degëzuar apo si vargonj në trajtë unazash. Kujtojmë nga mësimet e shkuara që vendosja e atomeve në hapësirë përcakton vetitë e lëndës. Pra, dy lëndë, qoftë edhe me formulë të njëjtë kimike (binjake) mund të kenë veti krejt të ndryshme nga njëra-tjetra, pikërisht për shkak të vendosjes së atomeve në hapësirë kundrejt njëri tjetrit. Kështu, me atomet e karbonit mund të përftohen miliona lloje lëndësh organike, të gjitha me veti të ndryshme. Shumë prej këtyre lëndëve janë të domosdoshme për veprimtaritë jetësore.

Me hulumtimin e lëndëve organike merret fusha e kimisë organike. Aty përfshihen një shumëllojshmëri lëndësh, krejt të ndryshme nga njëra-tjetra, që nga sheqernat e frutave, tek plastika e paketimeve, nga ADN-ja në qelizat e njeriut, tek lëndët djegëse që përdorim për përftimin e fuqisë, etj. Ja disa nga lëndët organike që i hasim më shpesh në jetën e përditshme:

• Metani (CH₄) – Gjendet kryesisht tek gazi natyror. Përdoret si lëndë djegëse për ngrohje dhe prodhimin e rrymës elektrike.

• Etanoli (C₂H₅OH) – Alkooli që gjendet tek pijet alkoolike. Përdoret gjithashtu si vrasës bakteresh dhe si tretës industrial.

• Acidi acetik (CH₃COOH) – Përbërësi kryesor i uthullës. Përdoret në ushqim, si tretës dhe në përftimin e lëndëve kimike.

• Glukoza (C₆H₁₂O₆) – Sheqer i thjeshtë, burimi kryesor i fuqisë së jetës tek gjallesat. Gjendet në fruta, mjaltë dhe gjak.

• Saharoza (C₁₂H₂₂O₁₁) – Sheqeri i tryezës. Nxirret kryesisht nga kallami i sheqerit dhe panxhari.

• Celuloza (C₆H₁₀O₅)n – Përbërësi kryesor i murit qelizor të bimëve. Përdoret në prodhimin e letrës dhe pëlhurave.

• Polietileni ((C₂H₄)n) – Polimer shumë i përdorur për qeset plastike dhe paketimin e produkteve.

• Acidi palmitik (C₁₆H₃₂O₂) – Yndyrë e ngopur që gjendet tek vaji i palmës, gjalpi dhe yndyrnat shtazore.

• ADN-ja (Acidi deoksiribonukleik) – Makromolekulë (molekulë e madhe) që ruan të dhënat dhe udhëzimet gjenetike. Gjendet në bërthamën e të gjitha qelizave të gjalla.

• Benzina (përzierje e hidrokarbureve C₄–C₁₂) – Produkt i distilimit të naftës. Përdoret kryesisht si lëndë djegëse për motorët me djegie të brendshme (diesel) të automjeteve.

Hidrokarburet ndahen në disa bashkësi, në varësi të llojit të lidhjeve që krijojnë atomet e karbonit mes veti. Lloji më i thjeshtë është ai i alkaneve. Tek alakanet, të gjitha lidhjet midis atomeve të karbonit janë lidhje njëshe. Çdo atom karboni mund të krijojë deri në katër lidhje njëshe, ose me atome të tjerë karboni, ose me atome hidrogjeni. Ngrehinat molekulare alkane quhen të “ngopura” sepse të gjithë atomet e karbonit kanë krijuar nga katër lidhjes njëshe secili. Domethënë që të gjitha vendet janë të zëna. Për këtë arsye molekulat e alkaneve janë të qëndrueshme dhe nuk para hyjnë lehtësisht në bashkëveprime kimike me lëndë të tjera. Disa lloje alkanesh janë metani, i cili ka një atom karboni dhe katër atome hidrogjeni, ose propani, i cili ka tre atome karboni dhe tetë atome hidrogjeni. Të dy këto lëndë i gjejmë tek gazi natyror që nxirret nga thellësitë e tokës dhe shfrytëzohet për ngrohje e gatim. Ja radha e plotë e alkaneve ma vargua të drejtë.:

1. Metan (CH₄)

2. Etan (C₂H₆)

3. Propan (C₃H₈)

4. Butan (C₄H₁₀)

5. Pentan (C₅H₁₂)

6. Heksan (C₆H₁₄)

7. Heptan (C₇H₁₆)

8. Oktan (C₈H₁₈)

9. Nonan (C₉H₂₀)

10. Dekan (C₁₀H₂₂)

11. Undekan (C₁₁H₂₄)

12. Dodekan (C₁₂H₂₆)

13. Tridekan (C₁₃H₂₈)

14. Tetradekan (C₁₄H₃₀)

15. Pentadekan (C₁₅H₃₂)

16. Heksadekan (C₁₆H₃₄)

17. Heptadekan (C₁₇H₃₆)

18. Oktadekan (C₁₈H₃₈)

19. Nonadekan (C₁₉H₄₀)

20. Ikosan (C₂₀H₄₂)

Nga kjo radhitje alkanesh mund të vëmë re që të gjitha emërtimet e alkaneve përfundojnë me prapashtesën -an, njësoj si fjala alkan. Ndërsa rrënja e fjalës tregon numrin e atomeve të karbonit në latinisht ose greqishten e lashtë: met-një, et-dy, prop-tre, but-katër, pent-pesë e kështu me radhë.

Lloji i dytë i hidrokarbureve quhet alkene. Alkenet dallojnë nga alkanet sepse krijojnë të paktën një lidhje dyshe midis dy atomeve të karbonit, gjë që ndikon në vendosjen e atomeve në hapësirë dhe pamjen e molekulës në përgjithësi. Lidhjet dyshe përbëhen nga lidhje sigma, që janë shumë të forta, dhe lidhjet pi, që janë shumë të dobta. Lidhjet pi janë aq të dobta, sa që acidet, ozoni e madje edhe drita mund ti thyejnë. Ngrehinat molekulare të alkeneve quhen të “pangopura”, sepse lidhjet dyshe mes atomeve të karbonit mund të shkëputen duke krijuar kështu hapësirë për lidhje me me atome hidrogjeni. Një lloj alekni është për shembull eteni, që ka dy atome karboni të lidhur me një lidhje dyshe dhe katër atome hidrogjeni. Eteni shfrytëzohet gjerësisht për prodhimin e plastikës dhe materialeve të tjera sintetike (që nuk gjenden në natyrë). Ja radha e plotë e alkeneve me vargua të drejtë:

1. Eten (C₂H₄)

2. Propen (C₃H₆)

3. Buten (C₄H₈)

4. Penten (C₅H₁₀)

5. Heksen (C₆H₁₂)

6. Hepten (C₇H₁₄)

7. Okten (C₈H₁₆)

8. Nonen (C₉H₁₈)

9. Deken (C₁₀H₂₀)

10. Undeken (C₁₁H₂₂)

11. Dodeken (C₁₂H₂₄)

12. Trideken (C₁₃H₂₆)

13. Tetradeken (C₁₄H₂₈)

14. Pentadeken (C₁₅H₃₀)

15. Heksadeken (C₁₆H₃₂)

16. Heptadeken (C₁₇H₃₄)

17. Oktadeken (C₁₈H₃₆)

18. Nonadeken (C₁₉H₃₈)

19. Ikosken (C₂₀H₄₀)

Siç mund të vëmë renga radhitja e mësipërme, formula kimike dhe rrënja e emërtimit janë njësoj. Çka ndryshon është vetëm prapashtesa -en, e cila është e njëjtë me fjalën alken. Arsyeja pse nuk ka një molekulë me emrin meten është sepse për të krijuarnjë lidhje dyshe nevojiten të paktën dy atome karboni.

Lloji i tretë i hidrokarbureve janë alkinet. Alkinet përmbajnë të paktën një lidhje treshe midis dy atomeve të karbonit. Lidhjet treshe përbëhen nga një lidhje sigma (σ) dhe dy lidhje pi (π). Lidhjet treshe janë më të shkurtra dhe më të forta se dy lidhjet e tjera. Për pasojë ngrehina molekulare ka pamje më të drejtë dhe është më e qëndrueshme, e për rrjedhojë numri i lidhjeve të mundshme me atomet e hidrogjenit është edhe më i vogël. Ngrehinat molekulare të alkineve quhen gjithashtu të “pangopura” dhe hyjnë leshtësisht në bashkëveprime kimike, sepse lidhjet treshe mes atomeve të karbonit mund të shkëputen duke krijuar kështu hapësirë për lidhje me atome hidrogjeni. Një lloj alkini është për shembull etini, që ka dy atome karboni të lidhura me një lidhje treshe dhe një atom hidrogjeni në secilin skaj. Etini digjet në temperatura shumë të larta e për këtë arsye përdoret tek pajisjet e saldimit të metaleve. Ja radha e plotë e alkineve me vargua të drejtë:

1. Etin (C₂H₂)

2. Propin (C₃H₄)

3. Butin (C₄H₆)

4. Pentin (C₅H₈)

5. Heksin (C₆H₁₀)

6. Heptin (C₇H₁₂)

7. Oktin (C₈H₁₄)

8. Nonin (C₉H₁₆)

9. Dekin (C₁₀H₁₈)

10. Undekin (C₁₁H₂₀)

11. Dodekin (C₁₂H₂₂)

12. Tridekin (C₁₃H₂₄)

13. Tetradekin (C₁₄H₂₆)

14. Pentadekin (C₁₅H₂₈)

15. Heksadekin (C₁₆H₃₀)

16. Heptadekin (C₁₇H₃₂)

17. Oktadekin (C₁₈H₃₄)

18. Nonadekin (C₁₉H₃₆)

19. Eikozin (C₂₀H₃₈)

Siç mund të vëmë re nga radhitja e mësipërme, edhe në këtë rast formula kimike dhe rrënja e emërtimit janë njësoj. Çka ndryshon është vetëm prapashtesa -in, e cila është e njëjtë me fjalën alkin. Arsyeja pse nuk ka një molekulë me emrin metin është sepse për të krijuar një lidhje treshe nevojiten të paktën dy atome karboni. 

Ajo që dallon alkanet, alkenet dhe alkinet nga njëra-tjetra është lloji i lidhjes që ekziston midis atomeve të karbonit: lidhje njëshe tek alkanet, lidhje dyshe tek alkenet, dhe lidhje treshe tek alkinet. Këto lloje lidhjesh ndikojnë drejtpërdrejt jo vetëm në numrin e atomeve të hidrogjenit që mund të përmbajë molekula, por edhe në pamjen e saj, në qëndrueshmërinë kimike dhe në mënyrën si përdoret në praktikë. Alkanet janë të ngopura dhe zakonisht të qëndrueshme, alkenet janë të pangopura dhe hyjnë më lehtë në bashkëveprime kimike, ndërsa alkinet janë edhe më të pangopura dhe hyjnë edhe më lehtë në bashkëveprime kimike. Këto tre bashkësi përbëjnë themelin e kimisë së hidrokarbureve dhe janë pika e nisjes për të kuptuar molekulat më të ndërlikuara organike.

Përveç hidrokarbureve të thjeshta, të cilat përbëhen vetëm nga atome karboni dhe hidrogjeni, tek bashkimet kimike organike gjejmë edhe grumbuj të veçantë atomesh, të cilët përcaktojnë vetitë e gjithë molekulës. Në gjuhën shkencore këta grumbuj quhen grupe funksionale. Këtu do t'i quajmë grumbuj veçorizues, pra i japin molekulës veçoritë e saj kimike. Këta grumbuj janë kryesisht pjesët më veprues të molekulës dhe hyjnë më lehtë në bashkëvperime të rëndësishme kimike.

Dallimi mes një bashkimi organik dhe tjetrit qëndron pikërisht tek prania ose jo e grumbujve veçorizues. Prania e tyre në molekulë bën që lënda të shfaqë veçori nga më të ndryshme, si për shembull të kundërmojë, të ketë shije, të ndikohet nga prania e ujit ose nxehtësisë, dhe të përdoret për qëllime të ndryshme në industri, mjekësi ose jetën e përditshme. Më poshtë po radhisim grumbujt  kryesorë veçorizues.

Një nga grumbujt më të thjeshtë veçorizues është grumbulli hidroksil, i cili përbëhet nga një atom oksigjeni dhe një atom hidrogjeni të lidhur mes tyre (–OH). Kur ky grumbull lidhet me një vargua karboni dhe molekula që përftohet quhet alkool. Alkoolet kanë veti të veçanta: treten në ujë, lëshojnë flakë të pastër kur digjen dhe mund të shërbejnë si tretës për lëndë të tjera. Një shembull i thjeshtë është etanoli, lënda që gjendet në pijet alkoolike dhe që përdoret gjithashtu si vrasës mikrobesh ose si lëndë djegëse. Molekulat me grumbuj hidroksili ndahen në tre bashkësi kryesore: alkole, fenole dhe enole. Ja disa molekula me grumbuj hidroksile që i hasim më shpesh:

• Etanoli (C₂H₅OH) – Lëng pa ngjyrë, i tretshëm në ujë, përdoret gjerësisht si tretës, në prodhimin e pijeve alkoolike dhe si karburant ose si vrasës bakteresh.

• Metanoli (CH₃OH) – Lëng pa ngjyrë, shumë i tretshëm në ujë, përdoret si tretës industrial, karburant dhe lëndë e parë për prodhimin e formaldehidit; është shumë helmues për njerëzit.

• Gliceroli (C₃H₅(OH)₃) – Lëng i trashë, i ëmbël dhe higroskopik (thith lagështirën nga ajri), përdoret në kozmetikë, farmaci, ushqime dhe si lëndë hidratuese (njom lëkurën).

• Fenoli (C₆H₅OH) – Kristal i bardhë që tretet në ujë të nxehtë, përdoret në prodhimin e plastikave (bakeliti), si vrasës mirkobesh dhe në përftimin e barnave; ka veti gërryese.

• Kolesteroli (C₂₇H₄₆O) – Molekulë me ngrehinë molekulare steroidi që përmban një grumbull hidroksil, pjesë e membranave qelizore te kafshët; është i domosdoshëm për prodhimin e hormoneve steroide, por kur gjendet me shumicë në gjak shkakton vështirësi në qarkullimin e gjakut.

Një grumbull tjetër i rëndësishëm veçorizues është grumbulli karboksil (–COOH), që përbëhet prej një atomi karboni të lidhur njëkohësisht me një bashkim hidroksil (–OH) dhe një atomi oksigjeni me lidhje dyshe. Kur ky grumbull gjendet në fund të një vargoi atomesh karboni, molekula që përftohet quhet acid karboksilik. Këto acide kanë shije të thartë dhe marrin pjesë në shumë bashkëvperime kimike që kryhen në trupin e njeriut dhe në natyrë. Shembulli më i njohur është acidi acetik, lënda që i jep uthullës shijen e athtë. Ja disa molekula me grumbuj hidrokslie që i hasim më shpesh:

• Acidi acetik (CH₃COOH) – Lëng me erë të veçantë, përbërësi kryesor i uthullës; përdoret si tretës, për ruajtjen e ushqimeve dhe në prodhimin e polimereve si acetati i celulozës.

• Acidi formik (HCOOH) – Lëng pa ngjyrë, i pranishëm te thumbi i milingonave dhe bletëve; përdoret në lëkurëpunim, si konservues (ruajtës) dhe për pastrimin e metaleve.

• Acidi citrik (C₆H₈O₇) – Kristal i bardhë ose pluhur, i pranishëm në agrume (limon, portokall, mandarina, etj.); përdoret gjerësisht për të drejtpeshuar aciditetin në ushqime dhe pije, si ruajtës dhe në pastrues i gëlqeres.

• Acidi laktik (C₃H₆O₃) – Lëng pa ngjyrë ose kristal, përftohet natyrshëm nga tharbëtimi i sheqernave; përdoret në industrinë ushqimore, kozmetikë dhe si acidifikues.

• Acidi benzoik (C₆H₅COOH) – Kristal i bardhë kundërmues, përdoret si ruajtës ushqimesh (E210), në përftimin e barnave dhe të ngjyruesve.

Kur molekula e acidit karboksilik bashkohet me molekulën e alkoolit, përftohet një bashkimi kimik që quhet ester (–COOR*). Esterët dallohen për nga kundërmimi që lëshojnë dhe përdoren gjerësisht për prodhimin e lëndëve kundërmuese (parfume, aromatizues) dhe në industrinë ushqimore. Ngrehina e tyre molekulare përbëhet prej ngrehinës acide dhe ngrehinës së alkoolit, të lidhura mes veti me një atom oksigjeni. Për shembull, esteri i krijuar nga acidi acetik dhe etanoli ka një aromë të ngjashme me atë të mollës ose bananes. Ja disa molekula me grumbuj esteri që i hasim më shpesh:

• Acetati i etilit (CH₃COOCH₂CH₃) – Lëng pa ngjyrë, me erë të ëmbël-frutore, përdoret si tretës në bojëra, ngjitës dhe pastrues të veçantë.

• Acetati i butilit (CH₃COO(CH₂)₃CH₃) – Lëng me aromë frutore, përdoret si tretës për llakra, bojëra dhe për prodhimin e ngjitësve.

• Formiati i metilit (HCOOCH₃) – Lëng me erë të mprehtë, përdoret në përftimin e lëndëve organike dhe në prodhimin e barnave dhe pesticideve.

• Benzoati i metilit (C₆H₅COOCH₃) – Lëng me aromë të këndshme të ngjashme me jaseminin, përdoret në parfumeri dhe aromatizues ushqimor.

• Laktati i etilit (CH₃CH(OH)COOCH₂CH₃) – Ester me aromë të butë frutore, përdoret si tretës biodegradues dhe aromatizues në ushqime e pije.

Një tjetër grumbull veçorizues janë aminet, të cilat kanë në përbërjen e tyre një atom azoti (N) të lidhur me një ose më shumë atome karboni (C). Aminet mund të kenë erë të fortë dhe përdoren në përftimin e barnave, ngjyrave ose lëndëve plastike. Ngrehina e tyre molekulare është e ngjashme me amoniakun (NH₃), por tek aminet, të paktën një nga atomet e hidrogjenit është zëvendësuar nga një vargua karboni. Për shembull, metilamina është një aminë e thjeshtë që përdoret në laboratorë dhe në industri. Aminet janë baza të dobta. Ja disa molekula me grumbuj amine që i hasim më shpesh:

• Metilamina (CH₃–NH₂) → përdoret në përftimin e barnave dhe vrasësve të insekteve të dëmshme.

• Anilina (C₆H₅–NH₂) → përdoret në prodhimin e ngjyruesve

• Putresina (H₂N–(CH₂)₄–NH₂) → përftohet gjatë prishjes së proteinave

• Histamina (C₅H₉N₃) → e pranishme gjatë shfaqjes së alergjive në trup

• Nikotina (C₁₀H₁₄N₂) → alkaloid me ndikmi në trupin e njeriut

• Ka edhe grumbuj veçorizues të tjerë si për shembull aldehidet, ketonet, eterët, halogjenuret, por të gjithë veprojnë sipas të njëjtit parim: ato janë pjesë të vogla të molekulës që ndryshojnë ndjeshëm mënyrën se si ajo sillet në mjedisin kimiko-fizik. Prandaj, për të kuptuar vetitë e një bashkimi kimik organik, është e domosdoshme të dihet se cilin grumbull veçorizues përmban dhe në cilin vend të molekulës ndodhet.

Paraqitje e thjeshtuar të molekulave me bashkime kimike të llojit amin.
Goglat ngjyrë gri përfaqësojnë atomet e karbonit (C), goglat e bardha, atomet e hidrogjenit (H), ndërsa goglat e kaltra, atomet e azotit (N)

Në varësi të mënyrës së ndërveprimit molekular, mund të radhisim disa lloje bashkëveprimesh kimike organike. Më të përhapurat janë: shtimi, zëvendësimi, përjashtimi dhe polimerizimi. Këto nuk janë emërtime të rastësishme, por na tregojnë se çfarë ndodh në molekulë gjatë bashkëveprimit kimik.

Bashkëveprimet me shtim kryhen përgjithësisht tek molekulat që kanë lidhje të dyfishta ose të trefishta, siç janë alkenet dhe alkinet. Këto lidhje janë më të ndjeshme ndaj bashkëveprimeve kimike dhe mund të shkëputen, duke lënë kështu hapësirë për lidhje me atome të tjera. Emërtimi shkencor i këtij lloj bashkëveprimi është reaksioni i shtimit. 

Për shembull, tek molekula e etenit (C₂H₄), ku atomet e karbonit kanë krijuar mes veti lidhje dyshe (sigma dhe pi), lidhja pi mund të shkëputet dhe në vend të saj të shtohet një molekulë uji ose halogjeni. Për pasojë në molekulën e përftuar ka vetëm lidhje njëshe, si tek alkanet. Në këtë mënyrë mund të përftohen grumbuj të rinj veçorizues, si për shembull grumbulli -OH që gjendet tek alkoolet.

C₂H₄ + H₂O → C₂H₅OH

Paraqitje e thjeshtuar bashkëveprimit kimik organik me shtim. 

Bashkëveprimet me largim janë të kundërta me ato të shtimit. Tek këto bashkëveprime, një molekulë humbet një ose më shumë atome ose grumbuj atomesh, duke krijuar një lidhje të re të shumëfishtë ndërmjet atomeve të karbonit, që mbeten. Kjo dukuri ndodh përgjithësisht tek molekulat që kanë grumbuj veçorizues hidroksili (–OH) ose atome halogjeni, të cilët mund të shkëputen bashkë me atomin fqinj të hidrogjenit. Emërtimi shkencor i këtij bashkëveprimi është reaksioni i eliminimit.

Për shembull, tek molekula e etanolit (C₂H₅OH), kur të dy atomet e karbonit humbasin nga një lidhje, njëri me atomin e hidrogjenit, dhe tjetri me grumbullin e hidroksilit (-OH), elektronet e lira krijojnë lidhje të dytë mes dy atomeve të karbonit . Kështu, nga një molekulë me lidhje të vetme përftohet një molekulë eteni (C₂H₄) me lidhje dyshe, pra një alken.

C₂H₅OH → C₂H₄ + H₂O

Paraqitje e thjeshtuar bashkëveprimit kimik organik me largim.
Vini re që ky bashkëveprim është i njëjtë me atë me shtim, por në kahun e kundërt.

Bashkëveprimet me zëvendësim kryhen kur një ose më shumë atome në molekulë largohen dhe zëvendësohen nga një ose më shumë atome të tjerë. Këto bashkëveprime kryhen shpesh tek hidrokarburet e ngopura, si alkanet. Emërtimi shkencor i këtij lloj bashkëveprimi është reaksioni i zëvendësimit. 

Për shembull, nëse tek molekula e metanit (CH₄) një nga atomet e hidrogjenit (H) zëvendësohet nga një atom klori (Cl), lënda e re që përftohet quhet klorometan (CH₃Cl). Ky lloj bashkëveprimi kimik gjen përdorim të gjerë tek prodhimi industrial i lëndëve me përdorim të shumëllojshëm, sepse në këtë mënyrë mund të përftojmë grumbuj të ndryshëm veçorizues që ndryshojnë vetitë e lëndës.

CH₄ + Cl₂ → CH₃Cl + HCl

Bashkëveprimi me mbledhje është pak më i veçantë nga të tjerat. Ai kryhet kur shumë molekula të vogla, të quajtura monomerë, lidhen me njëra-tjetrën duke përftuar një molekulë shumë më të madhe, të quajtur polimer. Ky lloj bashkëveprimi kryhet shpesh mes alkeneve, kur lidhjet e tyre dyshe shkëputen dhe për pasojë lidhen me njëra-tjetrën në vargonj të gjatë molekularë, që në gjuhën shkencore quhen polimerë.  Emërtimi shkencor i këtij lloj bashkëveprimi është reaksioni i polimerizimit.

Një nga rastet më të njohura është polimerizimi i etenit, bashkëveprim ky që jep polietilenin, lëndë plastike që përdoret në qese, shishe dhe shumë sende të tjera të përdorimit të përditshëm.

Kimia organike zë një vend thelbësor në hulumtimin e veprimtarive jetësore të gjallesave. Çdo gjallesë në tokë, si njerëzit, si bimët, si kafshët, si mikrogjallesat, ka në përbërjen e vetë proteina, yndyrna, karbohidrate dhe acide nukleike, që nuk janë asgjë tjetër veçse bashkime kimike organike. Emërtimi shkencor i këtyre molekualve është biomolekula organike, ose substanca organike të gjalla: 

• Proteinat ndërtohen me aminoacide, që përbëhen prej grupeve amine dhe acide. 

• Karbohidratet si glukoza janë sheqerna të thjeshtë që shërbejnë si burim fuqie. 

• Yndyrnat bartin fuqi kimike dhe ndihmojnë ndërtimin e lëvores qelizore (membranës plazmatike).

• Acidet nukleike si ADN-ja bartin të dhënat e udhëzimet gjenetike.

Sot bashkimet kimike organike gjejnë përdorim të gjerë. Ato përdoren për shpikjen e pëlhurave e të lëndëve jo natyrale si najloni, goma, ngjyruesit, etj. Bashkimet organike zënë një vend thelbësor në fushën e shkencës së barnave (farmakologjisë) pasi janë përbërës veprues në shumë lloje barnash. Edhe lëndët djegëse si benzina, nafta e automjeteve apo dhe karburantet e aeroplanëve janë përzierje të ndërlikuara bashkimesh organike që përftohen nga nafta e papërpunuar.